सामग्रीमा जानुहोस्

ताजपुरिया जाति

विकिपिडिया, एक स्वतन्त्र विश्वकोशबाट
(ताजपुरियाबाट अनुप्रेषित)

ताजपुरिया जाति Tajpuriya Caste"'

बसोबास

नेपालको सुदूरपूर्व दक्षिण तराईको समतल भू–भागमा परापूर्वकालदेखि बसोबास गर्दै आएको ताजपुरिया जाति नेपालको आदिवासी जनजातिमध्ये एक हो । ताजपुरियाहरू विशेषतः नेपालको पूर्वी जिल्ला झापा र मोरङमा बसोबास गर्दै आएका छन् । नेपालबाहेक भारतको बिहार, पश्चिम बङ्गाल, सिक्किम, दार्जिलिङ, तेजपुर, मजुरिङ आदि क्षेत्रमा पनि ताजपुरिया जातिको बसोबास रहेको विभिन्न समाजशास्त्रीको भनाइ छ । नेपालको कोशीनदीदेखि पूर्व भारतको आसाम र नेपालको उत्तर पहाडको फेदीदेखि भारतको गङ्गानदीसम्म ताजपुरिया जातिको बसोबास भएको पाइन्छ । नेपालमा कसरी ताजपुरियाहरूको बसोबास रह्यो भन्नेमा ताजपुरियाका बुजु्रकहरूले ताजपुरिया कोच राजाको सन्तान भएकाले कोच हौं भन्ने गरेका छन् । विभिन्न दस्तावेजको अनुसार ताजपुरियाहरू उद्गम स्थल मोरङ र झापा जिल्ला हो । यसलाई त्यस क्षेत्रमा पाइएका उनीहरूसँग सम्बन्धित पुरातात्विक मूर्ति, धातु, धर्मशास्त्र, भाँडाकुडा, आदिको अवशेषले पुष्टि गरेको छ । ताजपुरियाहरू नेपाल देशको नामाकरण हुनुभन्दा पहिलेदेखि नै यस क्षेत्रमा बसोबास गर्दै आएको पाइन्छ । त्यसैले ताजपुरियाहरू यस ठाउँ (नेपाल)को आदिवासी हुन् । न्यून जनसङ्ख्या रहेको ताजपुरियाहरूको आगमन कहाँबाट भयो? उनीहरू यस क्षेत्रमा कहिलेदेखि बसोबास गर्न थाले भन्ने ठोस प्रमाण पाइएको छैन । एसएल शर्माले ‘विराट पर्वको भूमि नेपाल : ताजपुरिया समाज एतिहासिक परिचय’ नामक पुस्तकमा ताजपुरिया राजा शुसेनको सन्तान हुन् भन्ने उल्लेख गरेका छन् । राजा शुसेन तृगत राज्यको राजा थिए । त्यस क्षेत्र हालको झापा र आसपासमा सीमित थियो । तृगत राज्यको राजधानी सेमेगढ हालको झापा जिल्लाको तोपगाँछी गाविसमा पर्दछ ।

परम्परा संस्कृती

ताजपुरियाहरूको आफ्नै संस्कार, संस्कृति, भाषा, भेषभूषा, रीतिरिवाज रहेको छ । उनीहरूको मातृभाषालाई ताजपुरी भनिन्छ । उनीहरूको परम्परागत पोसाकमा महिलाहरूले लगाउने पेटानी हो भने पुरुषहरूले लगाउने धोती, कुर्ता र गलामा लगाउने रुमाल हुन् । ताजपुरियाहरू प्रकृतिलाई पूजा गर्ने प्रकृतिपुजक जाति हुन् । उनीहरूले विशेषतः ग्राम देवता मान्दछन् । ग्रामपूजा र कुलदेवताको पूजा भूइँमै गर्दछन् । ग्रामपूजा सामुहिक तथा व्यक्तिगतरूपले गरिन्छ भने कुलपूजा परिवारको मुलीले गर्ने चलन छ । यी पूजाहरू विवाह र मृत्यु संस्कारमा पनि अनिवार्य गर्नु पर्दछ । कुल देवतालाई शिवको अवतारको रूपमा पूजा गर्ने चलन छ । प्रत्येक ताजपुरिया बस्तीमा ग्राम देवतालाई पूजा गर्न एउटा महाराजाथान निर्माण गरिएको हुन्छ । माटोको ढिस्कोलाई निराकार गरी बनाइएको ठाउँलाई माहाराजाथानको रूपमा पूजा गर्ने गर्दछन् ।

चाड पर्वहरु

उनीहरू विशेषतः सिरुवा, औसिया, फगुवा, एकादशी छटजस्ता चाडपर्वहरू मनाउँछन् ।

ताजपुरिया महिलाहरूले नाक छेंड्दैनन् । त्यसैले उनीहरूले नाकमा गहना लगाउँदैनन् । ताजपुरियाहरू झुप्प वस्ती बनाएर बस्ने गर्दछन् । उनीहरूले आफ्नो भाषा, संस्कृति र अधिकार संरक्षण तथा संवद्र्धनका लागि २०५३ सालदेखि ताजपुरिया समाज कल्याण परिषद् स्थापना गरेका छन् ।

उक्त सङ्गठन आफ्नो कार्यमा सक्रियरूपमा कार्यरत छ ।

जनसङ्ख्या

२०६८ सालको जनगणना अनुसार ताजपुरियाहरूको जनसङ्ख्या १८,८११ रहेको छ ।

भाषा

ताजपुरिया जातिको मातृभाषालाई ‘ताजपुरी’ भनिन्छ । यो भाषा भारोपेली भाषा परिवारअन्तर्गत पर्दछ । नेपालको सुदूरपूर्व र दक्षिणमा बोलिन मातृभाषा ताजपुरीको आफ्नै लिपि छैन । ताजपुरियाका अग्रज तथा बुढापाकाहरूका अनुसार ताजपुरिया भाषामा ठूलठूला शास्त्रहरू लेखिएका छन् । कृतिवासी रामायण, काशीदासी महाभारतमा बंगला अक्षरमा ताजपुरिया भाषामा लेखिएको अनुमान छ । किनकि, ती शास्त्रमा लेखिएको भाषा र ताजपुरी भाषा मिल्न जान्छ । ती पुस्तकलाई आधार मान्ने हो भने तथा ताजपुरिया बुढापाकाहरू बंगला लिपि पढ्न तथा लेख्न जान्ने भएकाले ताजपुरी भाषाको लिपि पनि बंगला नै हो कि भन्ने अनुमान लगाउन सकिन्छ । विभिन्न भाषाविद्हरूले नेपालको सुदूरपूर्व र दक्षिणमा बोलिने मातृभाषा ताजपुरीको विभिन्न पुस्तकमा उल्लेख भए पनि ताजपुरियाको भाषाको लिपि भने अहिलेसम्म पाइएको छैन् ।